Điều trị trầm cảm: Cách chữa, thuốc và thay đổi lối sống

Việc điều trị trầm cảm đòi hỏi nỗ lực rất nhiều từ người bệnh. Bác sĩ, gia đình, bạn bè sẽ là người hỗ trợ giúp đỡ bạn xuyên suốt quá trình này, nhưng trên hết bạn cần hiểu rõ tình trạng bản thân và các cách điều trị trầm cảm để có thể tìm ra cách chữa bệnh phù hợp với bản thân. Bài viết sau sẽ cung cấp thông tin cần thiết cơ bản về các phương pháp điều trị trầm cảm phổ biến hiện nay, các loại thuốc chống trầm cảm thông dụng, thảo dược chữa trầm cảm và những điều người bệnh nên làm trong suốt quá trình trị liệu.

CHẨN ĐOÁN TRẦM CẢM

Bác sĩ có thể xác định chẩn đoán trầm cảm dựa trên:

• Thăm khám thực thể: Bác sĩ có thể làm một bài kiểm tra thể chất và hỏi về sức khỏe của bạn. Trong một số trường hợp, trầm cảm có thể liên quan tới vấn đề sức khỏe thực thể chưa được phát hiện.
• Xét nghiệm: Chẳng hạn bác sĩ có thể xét nghiệm máu tổng quát hoặc thử chức năng tuyến giáp của bạn để đảm bảo chúng vẫn hoạt động bình thường.
• Đánh giá tâm lý: Chuyên gia sức khỏe tâm thần hỏi về các triệu chứng, suy nghĩ, cảm giác và các mẫu hành vi của bạn. Bạn có thể được yêu cầu điền vào một bảng câu hỏi để giúp tìm ra câu trả lời.
• Thang DSM-5: Việc chẩn đoán có thể dựa trên các tiêu chí về bệnh trầm cảm được liệt kê trong DSM-5, cuốn Cẩm nang Chẩn Đoán và Thống kê Rối loạn tâm thần do Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ công bố.

ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM

Thuốc và liệu pháp tâm lý đem lại hiệu quả đối với hầu hết những người bị trầm cảm. Bác sĩ chăm sóc chính hoặc bác sĩ chuyên khoa tâm thần có thể kê đơn thuốc để giảm các triệu chứng trầm cảm. Tuy nhiên, gặp các chuyên gia tâm lý cũng có thể giúp ích cho nhiều người bị trầm cảm. Nếu bạn bị trầm cảm nặng, bạn có thể cần nhập viện hoặc tiếp nhận chương trình điều trị ngoại trú cho đến khi các triệu chứng trầm cảm thuyên giảm.

Dưới đây là một cái nhìn sâu hơn về các lựa chọn điều trị trầm cảm.

Hiểu rõ hơn về căn bệnh trầm cảm tại: Hiểu tổng quan về trầm cảm

Thuốc điều trị trầm cảm

Có nhiều loại thuốc chống trầm cảm, bao gồm cả một số loại ở dưới đây. Trao đổi ngay với bác sĩ của bạn nếu gặp bất cứ tác dụng phụ không mong muốn nào trong quá trình sử dụng thuốc.

Nhóm ức chế thu nạp serotonin chọn lọc (SSRIs)

• Là loại thuốc chữa trầm cảm đầu tiên các bác sĩ lựa chọn khi bắt đầu kê đơn điều trị trầm cảm. Nhóm thuốc này được coi là an toàn hơn và ít gây tác dụng phụ so với các loại thuốc chống trầm cảm khác.
• Đại diện nhóm SSRIs gồm các thuốc: citalopram (Celexa), escitalopram (Lexapro), fluoxetine (Prozac), paroxetine (Paxil, Pexeva), sertraline (Zoloft) and vilazodone (Viibryd).

Nhóm ức chế thu nạp serotonin-noradrenalin (SNRIs)

• Nhóm SNRIs gồm: Duloxetine (Cymbalta), venlafaxine (Effexor XR), desvenlafaxine (Pristiq, Khedezla) and levomilnacipran (Fetzima).

Nhóm thuốc chống trầm cảm không điển hình (Atypical antidepressants)

• Những loại thuốc này không phù hợp để phân vào một nhóm thuốc chống trầm cảm cụ thể nào.
• Chúng bao gồm bupropion (Wellbutrin XL, Wellbutrin SR, Aplenzin, Forfivo XL), mirtazapine (Remeron), nefazodone, trazodone và vortioxetine (Trintellix).

Nhóm thuốc chống trầm cảm 3 vòng

• Mặc dù có thể rất hiệu quả  nhưng nhóm thuốc này có xu hướng gây nhiều tác dụng  phụ nghiêm trọng hơn các nhóm thuốc chống trầm cảm mới. Do đó, thường chỉ được kê khi sử dụng SSRI không có cải thiện.
• Những loại thuốc thuộc nhóm này như imipramine (Tofranil), nortriptylin (Pamelor), amitriptylin, doxepin, trimipramine (Surmontil), desipramin (Norpramin) và protriptyline (Vivactil).

Nhóm ức chế Monoamine oxidase (MAOIs)

• MAOIs chẳng hạn như tranylcypromine (Parnate), phenelzine (Nardil) and isocarboxazid (Marplan) – có thể được kê đơn khi các thuốc khác không có hiệu quả, bởi vì chúng có nhiều tác dụng phụ nặng nề .
• Sử dụng MAOIs yêu cầu một chế độ ăn nghiêm ngặt vì những tương tác nặng nề khi dùng thuốc với một số loại thực phẩm (thậm chí có thể gây tử vong) như pho mai, rượu, dưa chua … và một số thuốc cũng như thảo dược bổ sung. Selegiline (Emsam), một thuốc mới của nhóm này được sử dụng dạng dán trên da, có thể gây ít tác dụng phụ hơn các MAOIs cũ. Nhóm thuốc này không được kết hợp cùng SSRI.

Các loại thuốc khác

• Các loại thuốc khác có thể được thêm vào thuốc chống trầm cảm để tăng cường hiệu quả điều trị trầm cảm. Bác sĩ có thể khuyến cáo bạn kết hợp 2 thuốc trị trầm cảm hoặc thêm chất ổn định tâm trạng hoặc thuốc chống loạn thần. Thuốc chống lo âu và kích thích cũng có thể được thêm vào để sử dụng trong thời gian ngắn.

=> Thuốc điều trị trầm cảm

Một số lưu ý khi dùng thuốc điều trị trầm cảm:

Tìm đúng loại thuốc trầm cảm phù hợp

Nếu một người thân trong gia đình bạn đã từng sử dụng thuốc điều trị trầm cảm và cho đáp ứng tốt thì loại thuốc đó có thể cũng tốt với bạn. Hoặc bạn có thể cần phải thử nhiều thuốc hoặc sự phối hợp của thuốc trước khi bạn biết được mình nên dùng loại thuốc nào. Điều này đòi hỏi sự kiên nhẫn, vì một số loại thuốc cần vài tuần hoặc lâu hơn để cho thấy tác đầy đủ và để cơ thể bạn dần thích nghi với các tác dụng phụ của thuốc.

Tác dụng của thuốc chống trầm cảm chịu ảnh hưởng bởi các đặc điểm di truyền. Một số trường hợp, dựa vào kết quả xét nghiệm di truyện như xét nghiệm máu hoặc tăm bông có thể cung cấp dữ liệu về cách cơ thể bạn phản ứng với một loại thuốc chống trầm cảm cụ thể. Tuy nhiên, nhiều yếu tố khác ngoài di truyền có thể ảnh hưởng đến phản ứng của bạn đối với thuốc.

Nguy cơ khi dừng sử dụng thuốc đột ngột

Không được ngưng thuốc chống trầm cảm mà không  nói với bác sĩ. Thuốc điều trị trầm cảm không được tính là gây nghiện nhưng đôi khi có sự phụ thuộc thực thể (khác với nghiện) có thể xảy ra. Do đó, ngừng điều trị đột ngột hoặc dùng thiếu liều nhiều lần có thể gây các triệu chứng giống như cai nghiệm, khiến tình trạng bệnh trầm cảm nghiêm trọng hơn. Trao đổi với bác sĩ để biết cách giảm liều thuốc từ từ và an toàn.

Thuốc chống trầm cảm và mang thai

Nếu bạn đang mang thai hoặc cho con bú, một số thuốc điều trị trầm cảm có thể gây nguy hiểm đến thai nhỉ hoặc trẻ sơ sinh. Hãy nói chuyện với bác sĩ nếu bạn đang mang thai hoặc có ý định mang thai.

Thuốc chống trầm cảm và tăng nguy cơ tự tử

Mặc dù hầu hết các thuốc chống trầm cảm là an toàn nhưng tất cả thuốc chống trầm cảm đều phải có cảnh báo đen theo FDA về giới hạn đối với kê đơn. Trong một số trường hợp, trẻ em, thanh thiếu niên và thanh niên dưới 25 tuổi có thể tăng suy nghĩ tự tử hoặc hành vi tự tử khi dùng thuốc chống trầm cảm, đặc biệt là sau khi bắt đầu điều trị vài tuần hoặc khi thay đổi liều dùng.

Cần theo dõi chặt chẽ bất cứ ai dùng thuốc trầm cảm trong giai đoạn trầm cảm xấu đi hoặc hành vi cử chỉ bất thường, đặc biệt là khi bắt đầu dùng thuốc hoặc thay đổi liều lượng. Nếu bạn hoặc người bạn quen có suy nghĩ tự tử khi dùng thuốc chống trầm cảm, ngay lập tức liên hệ với bác sĩ để được nhận trợ giúp khẩn cấp.

Hãy nhớ rằng thuốc trầm cảm có khả năng giảm nguy cơ tự tử trong thời gian dài bằng cách cải thiện tâm trạng.

Tâm lý trị liệu chữa trầm cảm

Tâm lý trị liệu (liệu pháp tâm lý) là một thuật ngữ chung chỉ điều trị trầm cảm bằng cách nói về tình trạng của bạn và các vấn đề liên quan với chuyên gia sức khỏe tâm thần.

Các dạng trị liệu tâm lý khác nhau có thể có hiệu quả đối với bệnh trầm cảm như liệu pháp hành vi nhận thức hoặc liệu pháp cá nhân. Phụ thuộc vào tình trạng trầm cảm, chuyên gia sức khỏe tâm thần của bạn cũng có thể đề nghị các loại liệu pháp khác. Trị liệu tâm lý có thể giúp bạn:

• Điều chỉnh khủng hoảng hoặc giải quyết các khó khăn gần đây
• Xác định niềm tin và hành vi tiêu cực và thay thế chúng bằng điều lành mạnh, tích cực khác
• Khám phá các mối quan hệ, trải nghiệm và phát triển các ảnh hưởng tích cực lẫn nhau với người khác
• Tìm cách tốt hơn để đương đầu với khó khăn và giải quyết vấn đề
• Xác định các vấn đề góp phần làm tình trạng trầm cảm của bạn và thay đổi hành vi khiến nó tệ hơn.
• Lấy lại cảm giác hài lòng và kiểm soát trong cuộc sống của bạn và giúp giảm bớt các triệu chứng trầm cảm, như tuyệt vọng và tức giận
• Tìm hiểu cách đặt mục tiêu thực tế cho cuộc sống của bạn
• Phát triển khả năng chịu đựng và chấp nhận đau khổ bằng cách xử lý lành mạnh hơn

Điều trị tại bệnh viện và nhà

Trong một số trường hợp trầm cảm nặng, trầm cảm thực sự trầm trọng đến mức cần phải điều trị tại bệnh viện. Điều này rất cần thiết vì bạn không thể tự chăm sóc bản thân hoặc bạn đang ở trong trạng thái nguy hiểm có thể làm tổn hại mình hoặc người khác. Điều trị tâm lý tại bệnh viện có thể giúp bạn bình tĩnh và đảm bảo an toàn cho tới khi tâm trạng của bạn được cải thiện.

Chương trình điều trị bán trú hoặc điều trị ban ngày cũng có thể giúp một số bệnh nhân. Các chương trình này cung cấp sự hỗ trợ và tư vấn cần thiết cho bệnh nhân ngoại trú để kiểm soát các triệu chứng.

Chứng trầm cảm nặng là gì?

Trầm cảm nặng là mức độ nguy hiểm nhất của bệnh trầm cảm, khi bước vào giai đoạn này, bệnh sẽ rất khó điều trị và ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống và sức khỏe của người bệnh, thậm chí đe dọa

Các lựa chọn điều trị khác

Đối với một số người, các thủ tục khác, đôi khi được gọi là liệu pháp kích thích não, có thể được đề nghị:

Liệu pháp sốc điện (ETC): Liệu pháp này sử dụng dòng điện chạy qua não để gây ảnh hưởng đến chức năng và tác dụng của các chất dẫn truyền thần kinh trong não bệnh nhân để làm thuyên giảm các triệu chứng trầm cảm. Đối tượng áp dụng  ETC thường là những người không cải thiện khi điều trị thuốc hoặc không dùng được thuốc chống trầm cảm vì lý do sức khỏe hoặc có nguy cơ tự tử cao.

Kích thích từ trường xuyên sọ (TMS): là lựa chọn cho những người không đáp ứng với thuốc chống trầm cảm. Trong TMS, một cuốn dây điều trị đặt trên da đầu của bạn gửi xung từ ngắn để kích thích các tế bào thần kinh trong não giúp điều chỉnh tâm trạng và điều trị trầm cảm.

Phong cách sống và cách điều trị trầm cảm tại nhà

Trầm cảm thường không phải là một rối loạn mà bạn có thể tự điều trị một mình, nhưng một số bước chăm sóc này có thể hữu ích cho quá trình điều trị trầm cảm của bạn:

Kiên trì với kế hoạch điều trị. Đừng bỏ qua các đợt điều trị tâm lý hoặc các cuộc hẹn. Ngay cả khi bạn cảm thấy khỏe hơn cũng đừng bỏ dùng thuốc. Nếu bạn dừng thuốc,  các triệu chứng trầm cảm có thể quay lại và bạn có thể phải đối mặt với hội chứng giống cai thuốc. Hãy nhớ rằng cần thời gian để mọi thứ trở nên tốt hơn.

Tìm hiểu về trầm cảm. Tìm hiểu về tình trạng của mình có thể giúp bạn mạnh mẽ hơn và khích lệ bạn gắn kết với kế hoạch điều trị của mình. Khuyến khích gia đình bạn tìm hiểu về trầm cảm để họ hiểu và hỗ trợ bạn.

Chú ý các dấu hiệu cảnh báo. Nói chuyện với bác sĩ của bạn để biết điều gì có thể làm triệu chứng trầm cảm của bạn nặng hơn. Lên kế hoạch để bạn biết mình nên làm gì khi các triệu chứng trầm cảm tệ hơn. Liên hệ với bác sĩ điều trị nếu bạn nhận thấy bất kỳ thay đổi nào về triệu chứng hoặc đơn thuần là cảm giác của bạn.

Tránh uống rượu và thuốc kích thích. Bạn có thể cảm giác rượu hoặc thuốc làm bạn thấy nhẹ nhõm hơn và giảm cảm giác do trầm cảm gây ra. Nhưng về lâu dài chúng thường khiến cái triệu chứng trầm trọng hơn và khiến trầm cảm khó chữa trị hơn. Hãy hỏi ý kiến của bác sĩ nếu bạn cần giúp đỡ về việc sử dụng rượu hoặc các chất khác.

Chăm sóc bản thân. Ăn uống lành mạnh, vận động thể lực và ngủ đủ giấc. Một số hoạt động bạn có thể cân nhắc như đi bộ, chạy bộ, bơi lội, làm vườn hoặc điều gì đó mà bạn thích. Ngủ tốt rất quan trọng cho cả thể chất và tinh thần của bạn. Nếu bạn gặp vấn đề về giấc ngủ, hãy nói chuyện với bác sĩ để xem bạn có thể làm gì để cải thiện nó.

Cách chữa bệnh trầm cảm tại nhà

Trầm cảm là một vấn đề khác hơn rất nhiều so với buồn chán hay mệt mỏi đơn thuần. Rất nhiều  người nghĩ rằng trầm cảm không phải là một tình trạng sức khỏe thực sự. Họ sai. Trầm cảm thực sự là một căn

Các thuốc thay thế cho thuốc điều trị trầm cảm thông thường

Là các loại thuốc điều trị trầm cảm không có nguồn gốc hóa dược, đôi khi được sử dụng cùng thuốc thông thường – gọi là thuốc tích hợp. Lưu ý các loại thuốc này không thể thay thế cho điều trị cơ bản đối với trầm cảm nặng. Hãy chắc chắn bạn hiểu được nguy cơ và lợi ích khi dùng liệu pháp bổ sung hoặc thay thế.

Một số dạng bổ sung đôi khi được sử dụng cho bệnh trầm cảm bao gồm:

Cỏ thánh John (Cỏ Ban Âu): Mặc dù cây thuốc này không được FDA chấp thuận để điều trị trầm cảm tại Mỹ, nhưng nó có thể hữu ích cho điều trị trầm cảm nhẹ và mức độ vừa. Nếu bạn sử dụng, cần thận trọng do thảo dược này có thể tương tác với nhiều thuốc như thuốc tim mạch, thuốc giảm lipid máu, thuốc tránh thai, hóa chất điều trị ung thư, thuốc điều trị HIV/AIDS , thuốc chống thải ghép. Ngoài ra, tránh dùng cỏ thánh John khi đang sử dụng các thuốc trầm cảm, vì điều này có thể gây các tác dụng phụ nghiêm trọng.

SAMe: Bổ sung chế độ ăn này là một dạng tổng hợp của một hóa chất xuất hiện tự nhiên trong cơ thể. Tên viết tắt của S-adenosylmethionine (es-uh-den-o-sul-muh-THIE-o-neen). SAMe không được FDA chấp thuận để điều trị trầm cảm ở Hoa Kỳ. Tác dụng của SAMe còn cần được nghiên cứu thêm. SAMe có thể kích hoạt trạng thái hưng cảm ở những người bị rối loạn lưỡng cực.

Acid béo Omega-3: Có nhiều trong cá nước lạnh, dầu hạt lanh, hạt lanh, quả óc chó và một số loại thực phẩm khác. Bổ sung Omega-3 đang được nghiên cứu để điều trị trầm cảm. Nhìn chung Omega-3 khá an toàn nói chung, với liều lượng cao chúng có thể tương tác với các thuốc khác. Cần nghiên cứu sâu hơn để kết luận sử dụng các thực phẩm chưa Omega-3 có thể giảm triệu chứng trầm cảm hay không.

Một số sản phẩm dinh dưỡng hoặc chế độ ăn uống có thể tương tác với các thuốc chống trầm cảm do đó hãy trao đổi với bác sĩ của bạn trước khi sử dụng bất kỳ chất bổ sung nào.

Sự kết nối tâm trí giúp gì cho việc điều trị trầm cảm?

Các học viên y học tích hợp tin rằng tâm trí và cơ thể hài hòa sẽ giúp bạn khỏe mạnh và hữu ích cho việc điều trị trầm cảm, bao gồm:

• Châm cứu
• Các kỹ thuật thư giãn như yoga hoặc thái cực quyền
• Thiền
• Hình ảnh hướng dẫn
• Liệu pháp mát-xa
• Liệu pháp âm nhạc hoặc nghệ thuật
• Tâm linh
• Bài tập aerobic

Tuy nhiên, chỉ dựa vào các liệu pháp này là không đủ để điều trị trầm cảm. Chúng có thể hữu ích khi được sử dụng kết hợp cùng thuốc và liệu pháp tâm lý.

CÁCH ĐỐI MẶT VỚI CÁC VẤN ĐỀ TRONG CUỘC SỐNG

Để cải thiện kỹ năng giải quyết vấn đề, ngoài nói chuyện cùng bác sĩ, bạn có thể thử một số mẹo sau:

Đơn giản hóa cuộc sống của bạn. Cắt giảm các nghĩa vụ khi có thể, và đặt mục tiêu hợp lý cho chính bạn. Cho phép bạn làm ít hơn khi cảm thấy buồn.

Viết một cuốn nhật ký. Nhật ký, như là một phần của điều trị, có thể cải thiện tâm trạng, nơi đó bạn có thể thoải mái thả ra nỗi đau, giận dữ, sợ hãi hoặc những cảm xúc khác.

Đọc sách và trang web tự trợ giúp có uy tín. Bác sĩ hoặc nhà trị liệu của bạn có thể giới thiệu sách hoặc trang web để đọc. Bác sĩ điều trị hoặc nhà tâm lý của bạn có thể giới thiệu các nguồn thông tin đáng tin cậy để tìm hiểu.

Xác định các tổ chức hỗ trợ người bị trầm cảm. Nhiều tổ chức trong và ngoài nước có thể hỗ trợ, tư vấn và các nguồn lực khác có thể giúp đỡ về các vấn đề sức khỏe tâm thần.

Đừng để mình cô lập. Cố gắng tham gia các hoạt động xã hội và thường xuyên gặp gỡ gia đình hoặc bạn bè. Các nhóm hỗ trợ cho những người bị trầm cảm có thể giúp bạn kết nối với những người khác đang trong hoàn cảnh, thách thức tương tự và chia sẻ kinh nghiệm giúp đỡ lẫn nhau.

Học cách thả lỏng tinh thần và quản lý căng thẳng của bản thân. Thiền, thư giãn, yoga, tai chi có thể giúp bạn làm được điều này.

Tổ chức thời gian của bạn. Lên kế hoạch theo ngày cho mình bằng cách lập ra một list danh sách công việc hàng ngày, sử dụng ghi chú nhắc nhở hoặc sử dụng một kế hoạch để tổ chức.

Đừng đưa ra quyết định nào khi tâm trạng bạn đang không tốt. Tránh quyết định khi bạn cảm thấy chán nản, vì bạn có thể không suy nghĩ rõ ràng.

Cùng thảo luận với bác sĩ điều trị để lựa chọn cách chữa trầm cảm phù hợp với bạn. Ngoài ra, bạn có thể nhờ bác sĩ giới thiệu những nguồn thông tin đáng tin cậy để tìm hiểu về các chương trình giáo dục về trầm cảm. Hãy nhớ, trầm cảm không thể tự chữa trị một mình, kiến thức có thể giúp bạn mạnh mẽ, đáp ứng tốt hơn các tình huống trong quá trình điều trị, nhưng không thay thế cho việc gặp bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý. Khi bị trầm cảm, dù là ở mức độ nào bạn nên đến gặp bác sĩ, chuyên gia để được hướng dẫn điều trị đúng cách.